Een mystica uit Lancashire en devotie tot Goddelijke Wijsheid

door Pater Higgins

Pater Mark Higgins onderzoekt de boodschap van Teresa Higginson

Teresa Higginson werd tot zeer recentelijk beschreven op Wikipedia als een “beroemde Welsche katholiek”, maar dit was nauwelijks het geval. Door voorzienigheid of toeval vond Teresa’s geboorte in 1844 plaats tijdens een familiebedevaart naar het Heiligdom van Holywell in Noord-Wales, maar haar ouders waren beide Engels: haar vader kwam uit een Lancashire-familie met katholieke wortels en haar moeder had zich bekeerd.

Teresa groeide op aan de rand van de groeiende Engelse katholieke missie, waarbij het ouderlijk huis diende als logeergelegenheid voor rondreizende geestelijken en zelfs als kapel voor de Mis in de dagen, voordat de plaatselijke parochiekerk werd gebouwd in Gainsborough, Lincolnshire. Bezoekers van het Higginson-huishouden waren prominente figuren uit die tijd, waaronder pastoor Ignatius Spencer, Frederick Faber en Dominic Barberi.

Familie en school

We weten maar weinig over haar kindertijd, behalve dat haar familie groot, liefdevol naar elkaar en diepgelovig was, en dat Teresa vanaf de leeftijd van tien tot achttien jaar op de kostschool zat en onderwijs kreeg in het Klooster van Onze Lieve Vrouw van Barmhartigheid in Nottingham.

Het was daar, geïnspireerd door de roepingstoewijding van haar religieuze leraren, dat ze de wens kreeg om haar eigen leven toe te wijden aan het onderwijs van kinderen. Teresa’s eerste baan als lerares was op St. Alexander’s in Bootle, en in deze periode behaalde ze met succes de formele kwalificaties die nodig waren om les te geven in het katholieke onderwijs. Teresa hield van haar kinderen en zij begonnen al snel van haar te houden.

De parochiepriester, pater Powell, was ook onder de indruk van zijn pas gekwalificeerde lerares, zowel vanwege haar aanstekelijke enthousiasme voor haar roeping als vanwege de spirituele diepgang die hij in haar ziel waarnam. Pater Powell werd Teresa’s eerste echte geestelijk leidsman, zijn werk werd later overgenomen door pater Edward Snow, die samen de belangrijkste schetsen verschaffen die we hebben van Teresa’s spirituele groei en volwassenheid.

Een loopbaan in het onderwijs

In zekere zin volgde Teresa’s leven het gebruikelijke verloop voor een vrouwelijke katholieke lerares in de 19e eeuw. Tot aan de wetgeving in 1919 mochten getrouwde vrouwen niet als leraressen werken in Engeland, dus Teresa’s keuze om ongehuwd te blijven als toewijding aan haar roeping was nauwelijks ongewoon. Het feit dat Teresa’s veertig jaar durende loopbaan als lerares haar naar misschien wel 6 verschillende scholen in het hele land bracht, is ook nauwelijks buitengewoon, gezien, ten eerste, haar nogal kwetsbare gezondheid waardoor ze maandenlang uit de running kon zijn, en ten tweede, de gemakkelijkheid waarmee een katholieke lerares kon worden overgeplaatst naar een nieuwe taak op basis van lokale behoeften of de luim van een pastoor.

De langste aaneengesloten periode van werk voor Teresa was in Bootle, en het was daar dat Teresa, terwijl ze bij andere jonge vrouwelijke leraren logeerde, een ogenschijnlijk ongewone katholieke devotie ontving en promootte: devotie tot het Heilig Hoofd van Jezus.

Bij het lezen over het leven van Teresa gaat de biograaf vaak voorbij aan haar eigen woorden en richt hij zich op verschillende vreemde spirituele fenomenen die haar worden toegeschreven (1), in plaats van op “het alles absorberende belang van (haar) leven” (2), namelijk de bevordering van het Heilig Hoofd van Jezus Christus als de zetel van Goddelijke Wijsheid.

Het Heilig Hoofd

Wat betekent het om devotie te hebben voor het Heilig Hoofd? Welnu, Teresa zag deze devotie als de vervulling en voltooiing van de devotie voor het Heilig Hart, die zo gepopulariseerd werd door de heilige Margaretha Maria.

Voor Margaretha Maria was devotie tot het Heilig Hart een bovennatuurlijke reactie op de dwalingen met betrekking tot de genegenheid of liefde van Christus voor ons, dwalingen zoals het Jansenisme, dat de vurige liefde van Christus voor alle mensen onderschatte en de betekenis van Zijn verzoenend offer voor ons terug bracht als iets louter bestraffends en juridisch.

Voor Teresa was de devotie tot het Heilig Hoofd een bovennatuurlijke reactie op beledigingen tegen de intelligentie van Christus, tegen Zijn Goddelijke Wijsheid, die zij zag als geschonden door de seculiere ideologieën van haar tijd. (3)

Wijsheid

Op een fundamenteel niveau verschilde het intellectuele landschap van de tweede helft van de 19e eeuw niet zo veel van het onze. De stroming ging al in de richting van een achtergrond van wetenschappelijk ‘rationalisme’ in de filosofie en de theologie, en een theologisch modernisme dat een ‘ontmythologisering’ van de Heilige Schrift eiste.

Teresa ontving van God het inzicht dat devotie tot de Wijsheid van de Geïncarneerde Logos (Woord van God), die alle schepping regeert en bestuurt vanuit het Heilig Hoofd van Christus en alle wilsmatige bewegingen van Zijn Heilig Hart leidt, een antwoord zou bieden op de grote crisis van haar tijd, die ongecontroleerd is voortgegaan tot in onze tijd. (4)

Terwijl Teresa’s leven ten einde liep, leek ze zich ervan bewust te zijn dat haar visie, de nadruk op devotie die haar gegeven was, iets was dat pas in een latere tijd zou rijpen en tot volle bloei zou komen, (5) en hoewel Teresa nooit geleerd werd wanneer en hoe dit zou gebeuren, was ze er zeker van dat het geweldige dingen zou doen in dit land, Engeland, en dat het zou helpen om velen van de afgescheiden broeders terug te brengen naar de Ware Kudde. (6)

Mystiek

Tegen de tijd van Teresa’s dood waren verschillende bisschoppen en belangrijke geestelijken voorstander van de bevordering van haar nieuwe devotie, maar anderen waren nog steeds terughoudend – grotendeels vanwege bezorgdheid, niet zozeer over de aard van de devotie, maar eerder over de vermeende mystieke fenomenen rond de biografie van Teresa. (7)

In de jaren 1930 bereikte de postume reputatie van Teresa echter haar hoogtepunt en werd er een verzoek ingediend bij Rome voor haar zaligverklaring. Hierbij werd ze eerst gepresenteerd als het model van een katholieke lerares, vroom, geliefd bij haar leerlingen en voorbeeldig in haar methoden, en ten tweede werd er aandacht besteed aan de mystieke fenomenen die met haar en met de devotie tot het Heilig Hoofd geassocieerd werden. (8) Haar zaligverklaring werd een strijdtoneel binnen de Engelse katholieke intelligentia, aangezien zij verdeeld waren over welk signaal zo’n zaligverklaring aan de seculiere wereld zou geven. Er waren belangrijke prelaten en theologen aan beide zijden, en te midden van deze verdeeldheid legde Rome de zaak stil met een “non expedire”, waardoor haar zaligverklaring tot op de dag van vandaag in de wacht staat. (9)

Grote belangstelling

Het was tijdens deze periode van grote interesse in Teresa Higginson dat ook de oorsprong van de theologie van de Faith Movement kan worden teruggevoerd. Tenminste historisch gezien begrepen de twee mede-formulatoren of mede-ontvangers van de Faith Visie; Agnes Holloway en haar zoon Edward Holloway, duidelijk een echte verbinding, een continuïteit, tussen de devotie tot het Heilig Hoofd van Christus als de Zetel van Goddelijke Wijsheid, en hun eigen nadruk op Christus als de Sleutelmeester tot de betekenis van het universum. In feite beschouwden de Holloways de theologie van de Faith-beweging als een soort vertaling van de waarheden van de devotie van Teresa tot het Heilig Hoofd van Jezus Christus naar het domein van de theologie, een wetenschappelijk rigoureuze theologie die tot doel heeft het gehele katholieke geloofssysteem opnieuw te presenteren door het ‘kader’ van Christus, de Eeuwige Wijsheid in het Vlees, door wie alle dingen geworden zijn, wiens Heilig Hoofd gekroond is als Koning van het Heelal en Heer van de Geschiedenis. (10)

Nieuwe synthese

Pater Holloway suggereerde dat we in zijn Nieuwe Synthese van Geloof en Rede op zijn minst in embryonale vorm het uitgangspunt vinden om deze devotie te gebruiken als een intellectuele reactie op de plaag van het rationalisme en atheïstisch materialisme, die valse ideologieën zijn die het Heilig Hoofd van Jezus treffen en de geesten van jonge en beïnvloedbare mensen vergiftigen. (11)

De biografie van Agnes Holloway toont haar eigen persoonlijke devotie en bewondering voor Miss Higginson, en het laat bovendien haar persoonlijke intuïtie zien dat er een diepe verbinding bestond tussen de ideeën die zij had geformuleerd of ontvangen, en die van Teresa, (12) en inderdaad, pater Holloway informeert ons dat het vroegste exemplaar van het boek “God’s Master Key” van mevrouw Holloway naar de postulator van de zaak voor Teresa Higginson werd gestuurd. (13) In zijn redactioneel commentaar in het tijdschrift Faith Magazine van juli 1983 echoot pater Holloway persoonlijk de mening van zijn moeder en erkent hij zowel de authenticiteit van Teresa’s openbaringen als hun theologische verheldering en ontwikkeling door middel van de Faith Visie. (14)

De geschriften van Teresa zijn, zoals te verwachten, diep mystiek, en helaas zijn er slechts fragmenten van haar brieven gepubliceerd. Onder deze fragmenten vallen twee citaten op die duidelijk parallel lopen met het denken van Edward Holloway. De eerste is: “Hij (God) toonde mij (…) hoe de mens, door dwaze dwaasheid, ook probeert de natuur van haar God te beroven, (probeert) te bewijzen dat materie eeuwig en op zichzelf scheppend is en dat er geen God is of behoefte is aan een God (…) dat dus materie en natuur zichzelf scheppend zijn en geen scheppende of voorzienende kracht nodig hebben om ze tevoorschijn te roepen of in stand te houden”. (15) Hier stemt Teresa’s denken overeen met Holloway’s constante herhaling dat materie niet kan worden gelijkgesteld aan geest, maar dat materie wordt gecontroleerd en geleid door Geest, dat het bestaan en de ontwikkeling van het universum Geest vereisen en een weerspiegeling zijn van een Geest. (16)

Geïncarneerde Wijsheid

Het tweede citaat werd door Agnes Holloway zelf geïdentificeerd, waarbij ze het beschouwde als een aanwijzing voor de nauwe verwantschap van hun ideeën. Dit citaat luidt: “Christus, God die Mens geworden is, is het begin en het einde van de hele schepping, en Zijn kennis en Wijsheid zijn oneindig zoals ze eeuwig zijn”. (17) Dit toont aan dat Teresa niet alleen de Geïncarneerde Wijsheid zag als de persoonlijke wetgever en het voorbeeld van het menselijk leven, zoals weerklinkt in haar gebedsrefrein: “O Wijsheid van het Heilig Hoofd, leid mij op al mijn wegen” (18), maar ook dat ze, net als Agnes Holloway, de Wijsheid van God begreep als zowel leidend in de schepping als haar vervulling door het mysterie van de Incarnatie.

In het geloof wordt dit idee uitgedrukt in termen van de Eenheidswet van Beheersing en Leiding, theologische terminologie die verwijst naar de geschapen participatie of “afdruk” van die Eeuwige Wijsheid die verankerd is in het Hoofd van God geïncarneerd in menselijke gedaante (19), een concept dat uiteindelijk niet meer is dan een uitbreiding van de theologie achter het Johannesevangelie. (20)

Perspectief

Het persoonlijke perspectief van de auteur is dat devotie tot het Heilig Hoofd van Jezus Christus als de Zetel van Goddelijke Wijsheid niet alleen een basis biedt voor betrokkenheid bij hedendaagse filosofische debatten, zoals Teresa het zag, maar ook inhoud heeft die in staat is om te reageren op een andere grote crisis van dit moment – het valse concept van liefde dat nu gangbaar is in het publieke discours, een liefde die louter wil en affectie is, losgekoppeld van rede en natuur.

Pater Holloway ontwikkelt deze gedachtegang gedetailleerd in het boek “Catholicism: A New Synthesis”, hoofdstuk 21, “Liefde: de zoektocht naar de Heilige Graal”, en in zijn brochure “Sexual Order and Holy Order”. Een devotie tot het Heilig Hoofd als de Zetel van Wijsheid die alle bewegingen van Zijn Heilig Hart leidt, herinnert de gevallen mens eraan dat “het hart bedrieglijk is” (Jer. 17:9) en aan het christelijke gebod om “dezelfde gezindheid te hebben” als Christus (Fil. 2:5).

Goddelijke Wijsheid

We worden opgeroepen om onze autonomie toe te vertrouwen aan het bestuur van Goddelijke Wijsheid, zodat Zijn wet als het ware onze omgeving wordt, het middel tot ons ware bloei. Om de gevallen en verwarde mensheid toegang te geven tot deze wijsheid, deze wet waar ze zo’n behoefte aan heeft, moeten we ons richten op de Katholieke Kerk, die volgens zowel Holloway (21) als Teresa (22) door God is ingesteld als de onfeilbare leraar van de Wijsheid van het Heilig Hoofd door de geschiedenis heen.

Er zijn ongetwijfeld veel overlappingen tussen het denken van Teresa, de lerares uit Lancashire, en Agnes, de huisvrouw uit Zuid-Londen, zeker biografische of historische verbanden, maar ook – zoals dit artikel heeft betoogd – theologische verbindingen die elkaar aanvullen, zij het vanuit verschillende invalshoeken en op verschillende manieren geuit. Hopelijk zal het publiceren van een groter aantal brieven van Teresa een diepgaander onderzoek naar deze verbanden mogelijk maken en bijdragen aan het verder verrijken van de spiritualiteit van de Faith-beweging.

“Laat dan alle schepselen deze Wijsheid erkennen, prijzen, zegenen en liefhebben, laten ze het Heilig Hoofd van Jezus aanbidden als Zijn Zetel” (uit Teresa’s “Gebed aan Maria”).

Voetnoten:

1 Kritische bronnen zijn onder andere het recent gepubliceerde artikel in de Catholic Herald, Simon Caldwell, “in Catholic Herald”, 26 oktober 2018, en in mindere mate; Whittington-Egan, Richard, “The Devil in Bootle”, The Bluecoat Press, 2010.

2 Kerr, Cecil. “Teresa Helena Higginson – Bruid van Jezus gekruisigd”, Gracewing Publishing 2008, hfdst. 7.

3 Voor een uitgebreide en inzichtelijke vergelijking, zie Findlay-Wilson, Christopher, “Devotie tot het Heilig Hart” in “Faith Magazine”, mei-juni 2002.

4 Brief 67 geciteerd in hoofdstuk 8 “Devotie tot het Heilig Hoofd (vervolg)” in Kerr, Cecil. “Teresa Helena Higginson – Bruid van Jezus gekruisigd”, Gracewing Publishing 2008.

5 Ibid. Brief 136.

6 Ibid. Brief 99.

7 Whittington-Egan, Richard, “The Devil in Bootle”, The Bluecoat Press, 2010, hoofdstuk 11.

8 Heimann, Mary, “medische en mystieke opvatting in het Britse katholicisme” in Van Osselaer et. al. “Teken of symptoom? Uitzonderlijke lichamelijke verschijnselen in religie en geneeskunde in de 19e en 20e eeuw”, p. 91.

9 Ibid. p. 99.

10 Holloway, Edward. “Matter and Mind: A Christian Synthesis”, Faith-Keyway 2016, p. 203.

11 Holloway, Agnes. “God’s Master Key: The Law of Control and Direction”, Keyway 1988, p. 54.

12 Holloway, Agnes. “God’s Master Key: The Law of Control and Direction”, Keyway 1988, p.102.

13 Holloway, Edward. “Inleiding” in Holloway, Agnes. “God’s Master Key: The Law of Control and Direction”, Keyway 1988, p. 5.

14 Holloway, Edward, “De Mensenzoon: Een meditatie over Psalm 8”, Redactioneel, Faith, Vol. 15, nr. 4, juli/augustus 1983.

15 Brief 137 geciteerd in hoofdstuk 8 “Devotie tot het Heilig Hoofd (vervolg)” in Kerr, Cecil. “Teresa Helena Higginson – Bruid van Jezus gekruisigd”, Gracewing Publishing 2008.

16 Holloway, Edward. “Matter and Mind: A Christian Synthesis”, Faith-Keyway 2016, p. 35.

17 Brief van Teresa Higginson geciteerd in Holloway, Agnes. “God’s Master Key: The Law of Control and Direction”, Keyway 1988, p.102.

18 Whittington-Egan, Richard, “The Devil in Bootle”, The Bluecoat Press, 2010, p.158.

19 Holloway, Edward. “Matter and Mind: A Christian Synthesis”, Faith-Keyway 2016, p. 89.

20 Ibid. Hoofdstuk 9, “En het Woord is vlees geworden”.

21 Ibid. Hoofdstuk 18, “De Kerk van Christus”.

22 Brief 48a geciteerd in hoofdstuk 7 “Devotie tot het Heilig Hoofd” in Kerr, Cecil. “Teresa Helena Higginson – Bruid van Jezus gekruisigd”, Gracewing Publishing 2008.

Vertaling

Vertaling uit het Engels door pastoor Jack Geudens

Bron: www.faith.org.uk